Teoria atrybucji stworzona przez Fritza Heidera w 1958 roku jest jedną z fundamentalnych teorii w psychologii społecznej. Ta teoria koncentruje się na tym, jak ludzie wyjaśniają (przypisują przyczyny) zachowania własne i innych.

Teoria atrybucji Heidera zakłada, że większość ludzkich zachowań jest zamierzona, a procesy atrybucji to odczytywanie intencji. 

Atrybucje są kluczowymi elementami w procesie poznawczym, pozwalają nam interpretować i rozumieć świat wokół nas. Jak myślisz, po co ludzie wymyśli pilot do telewizora? 🙂  

Dlaczego potrzebujemy atrybucji

Heider nie był jedynym badaczem, który zajmował się teoriami atrybucji. W tym artykule chcę się jednak skupić na wyjaśnieniu czym są atrybucje i jaki mogą mieć wpływ na nasze postrzeganie rzeczywistości, emocje i zachowania. Jaką funkcję w naszym procesie poznawczym odgrywają atrybucje?

Ułatwiają rozumienie i przetwarzanie informacji. Atrybucje pomagają upraszczać złożone informacje. Dzięki kategoryzacji i etykietowaniu, ludzki mózg może łatwiej przetwarzać i interpretować dane, co jest szczególnie ważne w szybkim i dynamicznym środowisku.

Wpływają na tworzenie i utrzymywanie tożsamości społecznej. Atrybucje, które przypisujemy sobie i innym, odgrywają istotną rolę w kształtowaniu tożsamości indywidualnej i grupowej. Sposób, w jaki postrzegamy siebie i innych, wpływa na nasze interakcje społeczne i poczucie przynależności.

Wpływają na postawy i zachowania. Atrybucje, które przypisujemy różnym aspektom naszego życia, mogą kształtować nasze postawy i zachowania. Na przykład, jeśli przypisujemy pozytywne atrybuty konkretnej grupie społecznej, prawdopodobnie będziemy wobec niej bardziej otwarci i współczujący.

Ułatwiają przewidywanie zachowań i zdarzeń. Atrybucje pozwalają nam przewidywać zachowania innych ludzi oraz przyszłe zdarzenia. Na podstawie przypisanych cech i właściwości, możemy lepiej przygotować się na różne sytuacje i odpowiednio zareagować.

Ułatwiają radzenie sobie z niepewnością i lękiem. Przypisywanie atrybutów pomaga zmniejszyć niepewność i lęk związany z nieznanymi sytuacjami. Poprzez klasyfikowanie i etykietowanie, łatwiej jest nam zrozumieć i poradzić sobie z nieznajomymi zjawiskami.

Uzasadniają i tłumaczą zachowania. Atrybucje są często używane do tłumaczenia własnych działań oraz działań innych. Pozwalają zrozumieć przyczyny i motywacje stojące za określonymi zachowaniami.

Atrybucje pełnią kluczową rolę w naszym poznawczym rozumieniu świata. Ułatwiają przetwarzanie informacji, kształtują naszą tożsamość społeczną, wpływają na postawy i zachowania, pomagają w przewidywaniu i tłumaczeniu różnych zjawisk, a także pomagają w radzeniu sobie z niepewnością i lękiem.

Błędy w atrybucjach

Lee Ross, psycholog społeczny, sformułował pojęcie znane jako „podstawowy błąd atrybucji”. Ta koncepcja odnosi się do tendencji ludzi do przypisywania zachowań innych osób ich wewnętrznym cechom, takim jak osobowość, motywacje czy postawy, pomijając czynniki zewnętrzne i sytuacyjne.

Atrybucja, choć jest fundamentalnym mechanizmem w ludzkim poznawaniu i porządkowaniu świata, może prowadzić do różnych pułapek, błędów w percepcji i ocenie sytuacji oraz ludzi.

Oto kilka kluczowych pułapek wynikających z atrybucji.

Błąd atrybucji aktora i obserwatora. Ten błąd polega na tendencji do przypisywania własnych działań okolicznościom zewnętrznym, podczas gdy zachowania innych osób przypisuje się ich wewnętrznym cechom. Na przykład, jeśli ktoś się spóźni, możemy myśleć, że jest to wynik jego nieodpowiedzialności (atrybucja wewnętrzna), ale gdy my się spóźniamy, winimy okoliczności np. korek uliczny, „złośliwa osoba”, która guzdrała się przed nami w kolejce (atrybucja zewnętrzna).

Efekt aureoli i efekt diabła. Są to błędy polegające na przypisywaniu dodatkowych pozytywnych lub negatywnych cech na podstawie jednej znanej cechy lub zachowania. Na przykład, jeśli ktoś jest atrakcyjny fizycznie (pozytywna cecha), ludzie mogą nieświadomie przypisywać mu inne pozytywne cechy, takie jak inteligencja czy życzliwość (efekt aureoli). Załóżmy, że nowy pracownik, spóźnił się na swoje pierwsze dwa spotkania w pracy. Pomimo że generalnie jest kompetentny i przyjazny, jego współpracownicy zaczęli go postrzegać jako „niesolidnego” i „nieodpowiedzialnego” wyłącznie na podstawie tych spóźnień (efekt diabła).

Błąd fundamentalny atrybucji. Ten błąd polega na nadmiernym przypisywaniu wpływu cech wewnętrznych (charakteru, osobowości) na zachowanie osób, ignorując wpływ czynników zewnętrznych. Na przykład, widząc kogoś, kto wydaje się być smutny, możemy założyć, że jest to aspekt jego osobowości, zamiast brać pod uwagę możliwe zewnętrzne okoliczności, jak złe wiadomości.

Stereotypy i uprzedzenia. Atrybucje często są podstawą dla stereotypów i uprzedzeń. Ludzie mogą przypisywać grupom społecznym pewne cechy bez rzeczywistej podstawy, co prowadzi do niesprawiedliwych ocen i dyskryminacji np. Polak pijak, żyd oszust, cygan złodziej etc..

Samospełniająca się przepowiednia. To zjawisko występuje, gdy nasze atrybucje i oczekiwania wpływają na nasze zachowanie w taki sposób, że nieświadomie powodują, że oczekiwane zachowania stają się rzeczywistością. Na przykład, jeśli nauczyciel przypisuje uczniowi wysoki potencjał, może w niego więcej inwestować, co rzeczywiście poprawi wyniki ucznia.

Nieadekwatne atrybucje mogą wpływać na samopoczucie i zdrowie psychiczne, prowadząc do negatywnego myślenia o sobie, niskiej samooceny, depresji lub lęku. Zrozumienie tych pułapek i błędów atrybucji jest istotne w celu uniknięcia niesprawiedliwych osądów i promowania zdrowszych, bardziej świadomych relacji społecznych.

Jak to wygląda w praktyce

Atrybucje zazwyczaj dotyczą 3 poziomów, odnoszących się do tego jak postrzegamy siebie, innych ludzi oraz otaczający nas świat. Często jeden z tych poziomów jest dominujący. Postaram się to przedstawić na przykładzie.

Wyobraź sobie, że idziesz ulicą i zauważasz znajomego. Machasz do niego i mówisz „Cześć”. On nie reaguje, nie odwzajemnia twojego „cześć” i przechodzi obok. Zatrzymaj się na chwilę i pomyśl: jakie automatyczne myśli związane z tym wydarzeniem mogą się pojawić i co możesz poczuć?

Oto przykładowe, które mi przychodzą na myśl:

Atrybucje wewnętrzne (przekonania dotyczące „Ja”): „Mówiłem zbyt cicho i nie usłyszał (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?). Nie jestem dla niego ważną osobą, skoro nie zwrócił na mnie uwagi (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?). Jestem tak zaje…sty, że onieśmielam innych  (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?)”

Atrybucje wewnętrzne (przekonania dotyczące innych ludzi): „Nie odpowiedział, ponieważ jest niegrzeczny lub ignoruje mnie (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?). On jest bardzo wstydliwy (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?). On jest zawsze taki „zakręcony” (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?).

Atrybucje zewnętrzne (przekonania dotyczące świata / czynników zewnętrznych): „Miał na uszach słuchawki / nie usłyszał mnie w hałasie otoczenia.” (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?). Jest ciemno i miałem kaptur na głowie, mógł mnie nie rozpoznać (jakie emocje? / jak chcesz zareagować?).

Te różne atrybucje pokazują, jak interpretacja tej samej sytuacji może się różnić w zależności od perspektywy. Każda z nich niesie inne implikacje dla dalszego rozumienia sytuacji i reakcji na nią. Rozpoznanie, że istnieje wiele potencjalnych wyjaśnień zachowania, może pomóc w unikaniu pochopnych wniosków i nieporozumień w relacjach międzyludzkich.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.