W terapii schematów, opracowanej przez Jeffreya Younga, istnieje głębokie zrozumienie roli, jaką odgrywa dzieciństwo w kształtowaniu naszych przekonań, emocji i zachowań w dorosłym życiu.

Centralnym elementem tej teorii są tzw. „tryby dziecięce”, które są głęboko zakorzenionymi wzorcami myślenia, poczucia siebie i reakcji emocjonalnych, wykształconymi w okresie dzieciństwa. Tryby dziecięce są kluczowe w określeniu, jak jednostka postrzega siebie i świat wokół siebie, oraz w jaki sposób prowadzi swoje życie w dorosłości.

W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej trybom dziecięcym w terapii schematów, zwracając uwagę na ich definicje, pochodzenie, charakterystyczne cechy, skutki oraz rolę terapii w pracy nad nimi. 

Tryby dziecięce związane z wrażliwością

Samotne dziecko

Tryb „Samotnego dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która czuje się opuszczona, odrzucona lub niechciana. Osoba odczuwająca ten schemat często ma wrażenie, że jest sama na świecie, że nikt jej nie rozumie i nie jest w stanie zaspokoić jej potrzeb emocjonalnych. Tryb „Samotnego dziecka” często ma swoje korzenie w traumach z dzieciństwa, takich jak zaniedbanie emocjonalne, fizyczna lub psychiczna przemoc, czy też brak stabilnego wsparcia emocjonalnego ze strony opiekunów. Osoba z tym schematem mogła doświadczyć zaniedbań, w których jej potrzeby emocjonalne nie były zaspokajane, co doprowadziło do wewnętrznego poczucia osamotnienia i odrzucenia. Osoby z tym schematem mogą wykazywać różne zachowania, w tym unikanie bliskości emocjonalnej, unikanie zaangażowania w relacje, wycofywanie się w sytuacjach trudności emocjonalnych oraz przeżywanie głębokiej melancholii czy smutku.

Upokorzone/Gorsze dziecko

Tryb „Upokorzone/Gorsze dziecko” odnosi się do wewnętrznego przekonania osoby, że jest ona gorsza, mniej wartościowa lub mniej kompetentna niż inni ludzie. Osoba odczuwająca ten schemat często doświadcza silnego poczucia wstydu, niższej samooceny i przekonania, że nie jest godna szacunku czy miłości. Tryb „Upokorzonego/Gorszego dziecka” często wywodzi się z doświadczeń w dzieciństwie, w których osoba była krytykowana, odrzucana lub karana za swoje zachowanie. Może to obejmować emocjonalne, fizyczne lub werbalne zniewagi ze strony rodziców, opiekunów lub rówieśników, które prowadziły do wewnętrznego przekonania o własnej niższości. Osoby pod wpływem tego trybu mogą wykazywać różne zachowania, w tym unikanie sytuacji, które mogą podważyć ich poczucie własnej wartości, perfekcjonizm jako sposób obronny przed krytyką, trudności w asertywnym wyrażaniu swoich potrzeb i pragnień, a także podatność na manipulację przez inne osoby. Poczucie niższości i wstydu może prowadzić do różnych problemów emocjonalnych, takich jak depresja, lęki, zaburzenia osobowości, uzależnienia od substancji czy też trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych.

Porzucone/Maltretowane dziecko

Tryb „Porzuconego/Maltretowanego dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która w dzieciństwie doświadczyła zaniedbania, fizycznego lub emocjonalnego maltretowania, albo obydwu. Osoba ta ma poczucie, że została porzucona, zaniedbana lub zraniona przez swoich opiekunów lub inne ważne osoby w jej życiu. Tryb „Porzuconego/Maltretowanego dziecka” często wywodzi się z traum z dzieciństwa, w których potrzeby fizyczne, emocjonalne i psychologiczne jednostki nie zostały zaspokojone lub została ona skrzywdzona przez opiekunów. To mogą być sytuacje przemocy fizycznej, emocjonalnej, zaniedbania, lub też emocjonalnej niedostępności ze strony opiekunów. Osoba pod wpływem tego trybu może wykazywać różne zachowania, takie jak brak zaufania w relacjach, trudności w nawiązywaniu bliskich więzi, trudności w wyrażaniu emocji, niskie poczucie własnej wartości, samooskarżanie się lub też trudności w ustaleniu granic w relacjach z innymi.

Zależne dziecko

Tryb „Zależnego dziecka” odnosi się do wewnętrznego przekonania osoby, że nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb fizycznych i emocjonalnych. Osoba pod wpływem tego trybu często ma poczucie bezradności i niezdolności do funkcjonowania samodzielnie. Tryb „Zależnego dziecka” często ma swoje korzenie w doświadczeniach z dzieciństwa, w których jednostka była nadmiernie kontrolowana lub chroniona przez swoich opiekunów. Może to obejmować nadopiekuńczość rodziców, brak możliwości podejmowania własnych decyzji lub nadmierną zależność od opiekunów, co prowadzi do trwałego wzorca zachowań zależnych. Charakterystyczne dla tego trybu zachowania to trudności w podejmowaniu decyzji bez zgody innych, unikanie odpowiedzialności za swoje życie, przesadne dostosowywanie się do oczekiwań innych osób, a także unikanie ryzyka i nowych wyzwań. Poczucie chronicznej zależności może prowadzić do różnych problemów emocjonalnych i psychologicznych, takich jak niskie poczucie własnej wartości, lęk przed odrzuceniem, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, oraz utrudniony rozwój osobisty i zawodowy.

Tryby dziecięce związane ze złością

Złoszczące się dziecko

Tryb „Złoszczącego się Dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która ma trudności w kontrolowaniu swojego gniewu i agresji oraz często reaguje na sytuacje życiowe z intensywnymi wybuchami złości. Osoba odczuwająca ten schemat może być podatna na impulsywne zachowania i trudności w radzeniu sobie ze swoimi emocjami. Tryb „Złoszczącego się Dziecka” często wywodzi się z doświadczeń z dzieciństwa, w których jednostka była narażona na sytuacje, które wywoływały u niej gniew, frustrację lub ból emocjonalny, a jednocześnie nie otrzymywała wsparcia lub nauki, jak odpowiednio radzić sobie z tymi emocjami. Może to obejmować doświadczenia przemocy domowej, nadmiernego krytykowania lub karania, braku zrozumienia czy też niedostatecznej ilości możliwości wyrażania emocji. Osoby z tym schematem mogą wykazywać różne zachowania, takie jak agresja werbalna lub fizyczna wobec siebie lub innych, impulsywne reakcje w sytuacjach stresowych, trudności w kontrolowaniu gniewu, wybuchy złości, a także tendencję do projektowania winy na innych osób. Przeżywanie intensywnych wybuchów złości może prowadzić do wielu problemów emocjonalnych i psychologicznych, takich jak trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, problemy w miejscu pracy lub w szkole, depresja, lęki czy też uzależnienia.

Rozwścieczone dziecko

Tryb „Rozwścieczonego Dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która doświadcza intensywnych uczuć gniewu, wściekłości lub frustracji w różnych sytuacjach życiowych. Osoba odczuwająca ten schemat może mieć trudności w kontrolowaniu swojego gniewu i może reagować na wydarzenia z przesadną irytacją i agresją. Tryb „Rozwścieczonego Dziecka” często ma swoje korzenie w doświadczeniach z dzieciństwa, w których jednostka była narażona na sytuacje, które wywoływały silne negatywne emocje, takie jak gniew, frustracja lub bezsilność. Może to być wynikiem przemocy domowej, nadmiernej krytyki, odrzucenia lub braku wsparcia emocjonalnego ze strony rodziców lub opiekunów. Osoby pod wpływem tego trybu mogą wykazywać różne zachowania, takie jak wybuchy złości, agresja werbalna lub fizyczna wobec siebie lub innych, destrukcyjne zachowania, impulsywność, a także tendencję do unikania trudnych sytuacji lub konfrontacji.

Uparte dziecko

Tryb „Upartego Dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która charakteryzuje się nadmiernym uporem, niezłomnością w dążeniu do swoich celów oraz oporem wobec sugestii, rad czy krytyki ze strony innych osób. Osoba odczuwająca ten schemat może być nieustępliwa i trudna w relacjach z innymi. Odczuwa złość, ale nie wyraża jej otwarcie, zamiast tego stawia bierny opór. Tryb „Upartego Dziecka” może mieć swoje korzenie w doświadczeniach z dzieciństwa, gdzie jednostka była nagradzana lub wychwalana za upór, lub też była narażona na sytuacje, gdzie musiała bronić swoich potrzeb i granic przed dominującymi lub kontrolującymi osobami w jej życiu. Osoby pod wpływem tego trybu może wykazywać różne zachowania, takie jak nieustępliwość w negocjacjach, odmowa przyjęcia pomocy czy wsparcia innych osób, trudności w akceptacji innych punktów widzenia, oraz upór w dążeniu do własnych celów nawet kosztem relacji z innymi. Nieustępliwość i upór mogą prowadzić do trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, konfliktów z otoczeniem społecznym, frustracji i izolacji społecznej. Osoba może mieć również trudności w adaptacji do zmian oraz ograniczoną elastyczność w radzeniu sobie ze zmieniającymi się sytuacjami życiowymi.

Tryby dziecięce związane z brakiem dyscypliny

Impulsywne dziecko

Tryb „Impulsywnego Dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która charakteryzuje się trudnościami w kontrolowaniu impulsów oraz podejmowaniu szybkich, często egoistycznych, nieprzemyślanych decyzji. Osoba pod wpływem tego trybu może być podatna na działanie natychmiastowych popędów i nagłych pomysłów bez uwzględniania konsekwencji. Tryb „Impulsywnego Dziecka” często ma swoje korzenie w doświadczeniach z dzieciństwa, gdzie jednostka nie miała możliwości uczenia się kontroli impulsów lub była narażona na nadmierne akceptowanie impulsywnych zachowań ze strony opiekunów lub rówieśników. Osoby pod wpływem tego trybu mogą wykazywać różne zachowania, takie jak impulsywne podejmowanie decyzji, trudności w planowaniu i przewidywaniu konsekwencji swoich działań, nadmierne ryzyko w podejmowaniu decyzji, oraz trudności w kontrolowaniu emocji. Impulsywność może prowadzić do wielu problemów emocjonalnych i psychologicznych, takich jak trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, problemy w miejscu pracy lub w szkole, uzależnienia od substancji lub hazardu, oraz trudności w osiąganiu długoterminowych celów życiowych.

Niezdyscyplinowane dziecko

Tryb „Niezdyscyplinowanego Dziecka” odnosi się do wewnętrznego doświadczenia osoby, która ma trudności z samokontrolą, konsekwencją i utrzymaniem dyscypliny w swoim życiu. Osoba pod wpływem tego trybu może mieć problem z przestrzeganiem reguł, planowaniem działań oraz wytrwałością w dążeniu do celów. Tryb „Niezdyscyplinowanego Dziecka” często wywodzi się z doświadczeń z dzieciństwa, gdzie rodzice nie zapewnili struktury opartej na konsekwencji, reguł czy zdrowych granic, które pomogłyby jej w kształtowaniu zdyscyplinowanego zachowania. Może to być wynikiem nadmiernego pobłażania ze strony opiekunów, braku spójnych norm i oczekiwań lub braku zainteresowania ze strony rodziców. Osoby pod wpływem tego trybu mogą wykazywać różne zachowania, takie jak trudności w wytrwaniu w długoterminowych celach, skłonność do impulsywnych zachowań, niekonsekwencja w działaniach, trudności w organizacji czasu oraz brak systematyczności w podejmowaniu działań. Brak dyscypliny i konsekwencji może prowadzić do wielu problemów emocjonalnych i psychologicznych, takich jak frustracja, poczucie niezadowolenia z własnego życia, trudności w osiąganiu długoterminowych celów, a także problemy w relacjach interpersonalnych i w miejscu pracy.

Dążenie do Szczęśliwego Dziecka

W kontekście terapii schematów, pojęcie „Szczęśliwego Dziecka” nie występuje jako formalny tryb, jednakże możemy rozważyć to pojęcie w kontekście zdrowego rozwoju emocjonalnego. Szczęśliwe Dziecko doświadcza pozytywnych emocji, takich jak radość, spokój, zadowolenie i poczucie spełnienia. Osoba w tym stanie ma również tendencję do optymistycznego spojrzenia na świat i postrzegania życiowych sytuacji z nadzieją oraz ufnością. Szczęśliwe Dziecko czuje się akceptowane, kochane i docenione przez siebie i innych. Osoba w tym stanie ma poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego oraz ufność w swoje umiejętności i wartość jako jednostki.

Podsumowanie

W niniejszym artykule przyjrzelismy się różnym trybom dziecięcym w kontekście terapii schematów. Od „Samotnego Dziecka”, przez „Porzucone/Maltretowane Dziecko”, „Upokorzone/Gorsze Dziecko”, „Zależne Dziecko”, „Złoszczące się Dziecko”, „Rozwścieczone Dziecko”, „Uparte Dziecko”, aż po „Impulsywne Dziecko” i „Niezdyscyplinowane Dziecko”. Każdy z tych trybów odzwierciedla różne wzorce myślenia, emocji i zachowań, które kształtują się w dzieciństwie i mogą wpływać na funkcjonowanie jednostki w dorosłym życiu.

Terapia schematów, oparta na pracy z tymi trybami dziecięcymi, oferuje holistyczne podejście do zdrowienia psychicznego i osobistego rozwoju. Poprzez identyfikowanie i eksplorowanie negatywnych przekonań i wzorców zachowania, terapeuci pomagają klientom zrozumieć źródła ich problemów i uczą ich nowych, bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi