W życiu każdego z nas pojawiają się sytuacje, w których doświadczamy krytyki, zarówno ze strony innych, jak i ze strony samego siebie. Czasami krytyka może być konstruktywna, prowadząc do osobistego wzrostu i rozwoju. Jednakże, gdy krytyka staje się nadmierna, surowa i destrukcyjna, może prowadzić do poważnych konsekwencji dla naszego zdrowia emocjonalnego i naszych relacji interpersonalnych.

W terapii schematów, opracowanej przez Jeffrey’a Younga, podkreśla się istotę zrozumienia „trybów wewnętrznych krytyków”, które mogą wpływać na nasze myślenie, emocje i zachowania. Celem tego artykułu jest opisanie trybów „Karzącego Krytyka”, „Wymagającego Krytyka” oraz „Krytyka Wywołującego Poczucie Winy”, oraz zbadanie ich wpływu na nasze życie codzienne.

Tryb Karzącego Krytyka

Tryb „Karzącego krytyka” odnosi się do wewnętrznego głosu lub przekonania, które są krytyczne, surowe i nieustępliwe. Osoby doświadczające tego trybu mają tendencję do bycia bardzo surowymi dla siebie, krytykują się za każdy błąd, niezależnie od tego, jak mały lub nieistotny jest. Ta krytyka może być silnie internalizowana i stanowić głos wewnętrznego sędziego, który stale ocenia i krytykuje osobę.

Osoby mające silnie rozwinięty tryb „Karzącego krytyka” przejawiać się pod postacią:

• Wewnętrznej krytyki. Stała i surowa krytyka ze strony samego siebie, niezależnie od osiągnięć lub porażek.
• Perfekcjonizmie. Dążenie do perfekcji, nieustanne wymagania od siebie, aby być najlepszym w każdej dziedzinie życia.
• Niskim poczucie własnej wartości. Osoba może odczuwać, że nigdy nie spełnia oczekiwań samej siebie i w konsekwencji czuje się niewystarczająco.
• Unikaniu ryzyka. Obawa przed porażką i unikanie nowych wyzwań, aby uniknąć dodatkowej krytyki.
• Depresji i lęku. Silna krytyka ze strony samego siebie może prowadzić do stanów depresyjnych, lękowych i obniżonego nastroju.
• Trudnościach w relacjach. Osoby z silnym trybem „Karzącego krytyka” mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi, ponieważ są zbyt zajęte własną krytyką i perfekcjonizmem.

Oto kilka charakterystycznych cytatów, które mogą być typowe dla trybu „Karzącego krytyka”, które usłyszałem w gabinecie

„Jesteś totalną porażką. Nie potrafisz niczego dobrze zrobić.”

„Jak zwykle zawiodłeś. Nigdy nie osiągniesz sukcesu.”

 „Jesteś taki leniwy. Inni ludzie pracują dużo ciężej niż ty.”

„Nigdy nie będziesz wystarczająco dobry”

„Patrzysz na siebie? Wyglądasz okropnie. Nikt nie będzie cię lubił.”

„Inni ludzie są o wiele lepsi niż ty”

„Wszystko, co robisz, to błędy i porażki” „Jesteś taki egoistyczny, myślisz tylko o sobie.”

„Nie zasługujesz na szczęście.”

Te cytaty odzwierciedlają surową i nieustępliwą naturę krytyki, która jest charakterystyczna dla trybu „Karzącego krytyka”. Osoby doświadczające tego trybu mogą wewnętrznie powtarzać sobie podobne negatywne przekonania, co prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości i trudności w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami życiowymi.

Tryb Wymagającego Krytyka

W trybie „Wymagającego Krytyka”, osoba przejawia tendencję do nadmiernego narzucania sobie i innym wysokich standardów, oczekiwań i wymagań. Jest to podobne do opisu z terapii transakcyjnej, ale w kontekście terapii schematów, ten tryb obejmuje również wewnętrzne przekonania i reakcje emocjonalne związane z tym wzorcem.

Oto kilka charakterystycznych cech trybu „Wymagającego rodzica” wg terapii schematów:

• Nadmierna surowość. Osoba odczuwa silną potrzebę bycia doskonałym i perfekcyjnym, zarówno dla siebie, jak i dla innych. Nie akceptuje niedoskonałości i błędów.
• Nadmierna krytyka. Osoba często krytykuje siebie i innych za każdy drobny błąd lub niepowodzenie. Ta krytyka może być bardzo surowa i negatywnie wpływać na poczucie własnej wartości.
• Brak akceptacji. Osoba, która działa w trybie „Wymagającego Krytyka”, może mieć trudności z akceptacją siebie i innych takimi, jakimi są. Wymaga od nich ciągłej poprawy i doskonałości.
• Nadmierna kontrola. Osoba może próbować kontrolować siebie, swoje otoczenie i innych wokół siebie, aby spełnić wysokie standardy, które sobie narzuciła.
• Brak empatii. Osoba może mieć trudności z wykazywaniem empatii wobec siebie i innych, ponieważ skupia się głównie na doskonałości i wymaganiach.

Oto kilka charakterystycznych cytatów, które mogą odzwierciedlać myślenie i przekonania charakterystyczne dla trybu „Wymagającego krytyka” w terapii schematów:

„Jestem zawsze rozczarowany sobą.”

„Nie jestem wystarczająco dobry.”

„Muszę być perfekcyjny, aby być akceptowanym.”

„Błądzenie jest niedopuszczalne.”

„Nie zasługuję na odpoczynek, dopóki nie wykonam wszystkich zadań.”

„Inni będą mnie oceniać negatywnie, jeśli popełnię błąd.”

„Nie mogę zaufać sobie, aby wykonać to zadanie dobrze.”

„Mam obowiązek spełnić oczekiwania innych, nawet jeśli jest to niemożliwe.”

„Muszę kontrolować wszystko, aby zapewnić sukces.”

„Niedoskonałość jest równoznaczna z porażką.”

Te cytaty odzwierciedlają surowe standardy, nadmierne krytyczne podejście do siebie i wysokie oczekiwania charakterystyczne dla trybu „Wymagającego krytyka” w terapii schematów. Osoba działająca w tym trybie często kieruje się takimi myślami i przekonaniami, co prowadzi do chronicznego poczucia niewystarczalności i ciągłego dążenia do doskonałości.

Tryb Krytyka Wywołującego Poczucie Winy

W tym trybie osoba często odczuwa nieustanne poczucie winy i wewnętrznego oskarżania się za rzekome błędy lub zaniedbania. Poczucie winy jest głęboko osadzone w psychice jednostki i może prowadzić do różnych problemów emocjonalnych, takich jak depresja, lęk, czy też niezdolność do podejmowania decyzji. Oto kilka cech charakterystycznych dla trybu „Krytyka Wywołującego Poczucie Winy”:

• Nadmierne poczucie odpowiedzialności. Osoba często bierze na siebie odpowiedzialność za sytuacje, które są poza jej kontrolą, lub za działania innych osób.
• Wyolbrzymianie błędów. Nawet drobne błędy mogą prowadzić do silnego poczucia winy i obwiniania samego siebie.
• Permanentne oskarżanie się. Osoba stale analizuje swoje zachowania w poszukiwaniu rzekomych błędów lub zaniedbań, co prowadzi do ciągłego poczucia winy.
• Brak akceptacji i wybaczania sobie. Osoba ma trudności z wybaczaniem sobie za popełnione błędy lub zaniedbania, co utrzymuje poczucie winy w dłuższym okresie.
• Wewnętrzne oskarżanie. Osoba kieruje na siebie krytykę, której efektem jest poczucie winy, nawet jeśli nie ma realnych podstaw do takich oskarżeń.
• Wzmacnianie negatywnych przekonań. Ten tryb może wzmacniać negatywne przekonania o sobie, takie jak „Jestem niegodny” lub „Jestem zły”.
• Unikanie ryzyka. Osoba może unikać podejmowania nowych wyzwań lub działań, aby uniknąć możliwości popełnienia błędu i związanej z tym krytyki.

Oto kilka przykładowych cytatów, które mogą odzwierciedlać myślenie i przekonania charakterystyczne dla trybu „Krytyka Wywołującego Poczucie Winy” w terapii schematów:

„To moja wina, że wszystko poszło źle.”

„Zawsze popełniam błędy i szkodzę innym.”

„Nie zasługuję na miłość lub akceptację, ponieważ jestem zły.”

„Powinienem był zrobić coś inaczej, żeby uniknąć tej sytuacji.”

„Tylko dokładam innym roboty/problemów.”

„Moje błędy są nie do wybaczenia.”

„Nie zasługuję na szczęście, ponieważ jestem złym człowiekiem.”

„Inni mają prawo mnie osądzać i krytykować, ponieważ jestem winny.”

„Zawsze zawodzę innych i nie mogę naprawić swoich błędów.”

Te cytaty ilustrują nadmierne poczucie winy, samokrytykę i brak akceptacji samego siebie, które są typowe dla trybu „Krytyka Wywołującego Poczucie Winy” w terapii schematów. Osoba działająca w tym trybie może stale oskarżać siebie za różne sytuacje i błędy, co prowadzi do chronicznego poczucia winy i obniżonego poczucia własnej wartości.

Podsumowanie

Wnioski płynące z analizy trybów wewnętrznego krytyka w kontekście terapii schematów przynoszą istotne spostrzeżenia dotyczące wpływu krytyki na nasze życie codzienne. Poprzez zrozumienie mechanizmów działania tych trybów, możemy lepiej radzić sobie z krytyką, zarówno tą pochodzącą od innych, jak i tej, którą kierujemy na siebie. Terapia schematów stawia sobie za cel nie tylko złagodzenie skutków negatywnej krytyki, ale także promowanie głębszej samoświadomości i równowagi emocjonalnej. 

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.